Şube: Chordata (Kordalılar)
Sınıf: Reptilia (Sürüngenler)
Takım: Squamata (Pullular)
Alt Takım: Serpentes (Yılanlar)
Familya: Viperidae (Engerekgiller)
Cins: Vipera
Tür: pontica
TÜRKİYE KAYDI: VAR
Vipera pontica (Çoruh Engereği) olarak bilinen bu tür "Viperidae" (Engerekgiller) familyasına dahil "ZEHİRLİ" türlerden biridir. Bu tür Pelias pontica sinonim tanımıyla da karşımıza çıkar.
Doğada nadir olarak rastlanan ve nispeten küçük engerek türlerimizden olan bu türümüz ülkemizin Doğu Karadeniz bölgesinde uygun bulduğu biyotoplarda yayılış göstermekte olup, Artvin/Arhavi ve Borçka çevresindeki biyotoplar çok göz önüne alınmak üzere genel olarak Çoruh vadisinden bilinen endemik bir türümüzdür. Çoruh Engereği ismini de buradan almaktadır. Vipera kaznakovi’nin vücut boyu ortalama 40-50 cm aralığında olup çok daha fazla büyümez. Göz bebekleri eliptik (dikey) olan bu türün vücudunu kaplayan pullar bariz şekilde karinalı (çıkıntılı) yapıdadır. Eliptik göz bebekleri yüksek ışıkta iyice incelerek dikey ince çizgi halini alır. Üstü karinasız pul ve plaklarla örtülü olan başın üzerinde, boyun bölgesinde iki oblik leke olup, bu lekeler genellikle ilk dorsal (sırt bölgesi) şeritle ince bir hat şeklinde birleşmektedir. Dorsal (sırt) pulları sırt ortasında 21-23 sıra oluşturur. Türde supraocular (göz üzer) plakların dış kenarları, supralabial (üst dudak) planların alt tarafları ile rostrum (burun ucu sivri kısım) plağı kenarı beyazımsı renk tonundadır. Sırt zemin rengi bej, gri/kahverengi tonların olup, zemin rengi üstünde enine en dış kısımları siyahımsı hatla çevrili koyu kahverengi tonlarında lekeler bulunup, bu lekeler sırtta yer yer zikzak bant görüntüsü meydana getirir. Başın her iki yanında hemen göz arkalarından başlayıp çene ayrım noktasına doğru uzanıp boyna kadar koyu renkli temporal bant bulunur. Baş ve boyun altı sarımsı sarımsı beyaz tonlarda olup siyahımsı lekeler taşırken, ventrali (karın kısmı) siyah tonda olup, beyazımsı nokta/lekeler taşır. Kuyruk ucu karakteristik olarak yeşilimsi sarı renk tonlarındadır. Tür üst çenenin en önünde hareketli (ağız kapalıyken üst damağa doğru geriye katlanır) zehir dişlerine sahip olup(üst çenenin en önünde bir çift), zehir dişleri gerisinde maksil kemiği üzerinde daha küçük tutucu diş sırası devam eder.
Koruma statüsü “Tehlike Altında”, popülasyonu azalmakta olan ve korunması gereken türlerimizdendir.
Bu tür habitat olarak genellikle orman içlerinde taşlık/kayalık alanlar gibi biyotopları tercih eder. Beslenme alışkanlığının genelde avlayabildiği küçük memeli türleri, kertenkele türleri gibi canlılar üzerinde yoğunlaştığı bilinmekte olup, biyolojisi hakkında çok detay bilgi mevcut değildir. Avının geçtiği yolları özellikle dili yardımıyla koku moleküllerini ayırt ederek takip eder ve avını olduğu yerde tespit edip ısırarak zehirler. Avının ölmesini bekleyip, daha sonra avını bir bütün olarak yutar. (Enerjisi düşükse avını izlemek yerine, kokusunu aldığı avının geçiş yolu üzerinde kendisini kamufle edecek şekilde yatıp bekleyerek avının kendisine gelmesini, yol üzerinde önünden geçmesini bekler. Avı uygun pozisyonda olduğu anda avını çok hızlı şekilde ısırarak zehirler ve ölmesini bekleyip, avının kokusunu takip ederek avını düştüğü yerde bulur ve bir bütün olarak yutar.). Üreme biyolojileri ve ekolojileri ile ilgili de yeterli bilgi mevcut olmayıp, türün dişilerinin canlı yavru doğurdukları düşünülmektedir. Tür için aktivasyon zamanı Nisan ayından itibaren Ekim ayına kadarki dönemdir. Bu tür ortalama 1000 metre rakıma kadar görülebilmektedir. Bu türün zehrinin muhtemel olarak Miyotoksin, Antikoagülan, Nefrotoksin, Kardiyotoksin, Nekrotoksin içermediği ve yüksek olasılıkla Nörotoksin içerdiği (klinik olarak net onaylanmamış), muhtemel olarak Prokoagülan ve hemorajik etken maddeler içerdiği bilinmektedir. Bu türün taşıdığı zehrin içeriği net olarak bilinmese de, zehrinin içeriğinde nörotoksin, prokoagülan ve hemorajik etken maddeler içerdiğini göz önüne alırsak; zehrinin genel etkisi sinir sistemine etki ederek sinir sistemi yoluyla kaslar üzerinden felçlere neden olup, hemorajik etken maddelerle de iç kanama meydana getirerek, prokoagülan içerikle vücuttaki kanı pıhtılaştırarak hayati tehlike ve ölüm sonucu ortaya koyabilmektedir yorumunu yapabiliriz. Uluslararası Klinik Toksinoloji kaynakları da bu türün zehri ile ilgili “Tehlikelilik Düzeyi” ne karşılık olarak “Ağır zehirlenme, muhtemelen potansiyel olarak öldürücü“ tanımını yapmaktadırlar. (Bilimsel terimlerin açılımını tür açıklamasının hemen altındaki dipnottan inceleyebilirsiniz.).
Bu tür gözden uzak ve gizli yaşamayı tercih eden bir tür olduğundan karşılaşılması çok zor türlerden birisidir. İnsandan uzak durmayı tercih eden, gözden uzak yaşayan türlerden birisi olmasının yanında, insanla karşılaşması anında sıkıştırılmadığı sürece derhal insandan uzaklaşmayı tercih eden bir türdür. Üstüne gidilmediği, sıkıştırılmadığı ve uzaklaşabilmesi için gerekli açıklık bırakıldığı sürece insandan uzaklaşmayı tercih edecektir. Fakat köşeye sıkıştırılır ve uzaklaşması için yeterli alan bırakılmazsa yüksek sesli tıslamalarla birlikte, hızlı ısırma saldırısı gösterileri ile karşısındakine gözdağı vermeye çalışabilir. Daha da ısrarla üzerine gidilirse ve kendisini ciddi tehlike altında hissederse, kendisini tek savunma silahı olan zehir bezlerine bağlı dişleri ile ısıracaktır. Zehri bilim dünyası tarafından insan hayatı için risk oluşturabilecek düzeyde etkili olarak kabul edilip, dikkat edilmesi gereken yılan türlerinden birisi olarak literatüre alınmıştır. İnsanların bu türe karşı “ZEHİRLİ” olmalarının yanında, zehrinin insan hayatını riske sokabileceği için dikkat etmeleri gerekmektedir.
Küresel Yayılım:Ortadoğu genellemesi beraberinde, bu tür ilk olarak Türkiye Artvin ilinin Çoruh vadisinde kayıt altına alınmış endemik bir türdür. Tür özellikle Artvin dolayları ve Gürcistan sınır bölgelerinde uygun bulduğu biyotoplarda yaşam sürmektedir. Bu bölgeler dışında dünya genelinde başka herhangi bir bölge kaydı henüz bulunmamaktadır.
Nörotoksin: Genel olarak sinir sistemine etki eden zehir.
Miyotoksin: Ciddi şekilde kas nekrozuna sebep olan, enzimatik olmayan bir mekanizmaya sahip zehir. Bazı yılan türlerinin zehirlerinde bulunan miyotoksinler diyafram kasını felç ederek ölüme sebep olurlar.
Prokoagülan: Kanın pıhtılaşmasına öncü olan, kan pıhtılaştırıcı etken madde.
Antikoagülan: Kanın pıhtılaşmasını engelleyen etken madde.
Nefrotoksin: Böbrekler üzerinde etki gösteren ve vücudu böbrekler üzerinden etkileyen zehir.
Kardiyotoksin: Kalp üzerinde etki gösteren ve vücudu kalp üzerinden etkileyen zehir. Bazı yılan türlerinin zehirlerinde bulunan kardiyotoksinler kalbi durdurarak ölüme sebep verirler.
Nekrotoksin: Dokuyu öldüren, dokuyu parçalayan özellikteki zehir.
Hemorajik Etken Maddeler: İç veya dış kanamaya sebep olabilecek maddelerdir. Bazı yılan türlerinin zehirlerinde bulunan hemorajik etken maddeler iç kanamaya sebep olur.