Şube: Chordata (Kordalılar)
Sınıf: Reptilia (Sürüngenler)
Takım: Squamata (Pullular)
Alt Takım: Serpentes (Yılanlar)
Familya: Viperidae (Engerekgiller)
Cins: Montivipera
Tür: wagneri
TÜRKİYE KAYDI: VAR
Montivipera wagneri (Wagner Engereği) olarak bilinen bu tür "Viperidae" (Engerekgiller) familyasına dahil "ZEHİRLİ" türlerden biridir. Bu tür Vipera wagneri, Viperus [sic] wagner, Vipera (Montivipera) wagneri sinonim tanımlarıyla da karşımıza çıkar.
Bu engerek türü endemik türlerimizden birisi olup ülkemizde Doğu Anadolu bölgemizde, Kars ve Ağrı illerimizin çevresinde uygun biyotop bulduğu alanlarda yayılış gösterdiği bilinmektedir. Bu türün vücut boyu ortalama 50-90 cm aralığında olup çok istisnai olarak birkaç cm daha büyüklerine de rastlanabilir. Göz bebekleri eliptik (dikey) olan bu türün vücudunu kaplayan pullar bariz şekilde karinalı (çıkıntılı) yapıdadır. Eliptik göz bebekleri yüksek ışıkta iyice incelerek dikey ince çizgi halini alır. Sırt zemin rengi grimsi, kahverengi/bej tonlarında olup,zemin rengi üzerinde kenarları siyah hatla çevrili iç kısımları kırmızımsı veya sarımsı kahverengi renkli lekeler bulunur. Bu lekeler birbirinden ayrı olabildiği gibi, birleşerek zikzak desen görünümü oluşturabilirler. Bu leke dizisi kuyruğa doğru birleşerek, kuyruk üstünde dalgalı bir çizgi oluşturur. Başın üstünde genellikle geriye doğru yatık sağda ve solda birer tane koyu renkte oblik bant deseni olup, başın her iki yanında gözün hemen arkasından başlayıp geriye uzanan koyu renkte birer şerit vardır. Vücudun her iki yan tarafında da zemin rengi üzerinde koyu renkli leke sıraları bulunur. Ventral kısım (karın altı bölgesi) açık veya koyu tonlarında olup, bu renk üzerinde düzensiz ve dağınık şekilde koyu noktalar/lekeler bulunur. Karinalı olan sırt pulları gövde ortasında 23 sıra teşkil eder. Başı üçgen şeklinde ve nispeten büyük olup boynu ince yapılıdır. Başın üst tarafında sadece karinalı (çıkıntılı) küçük pullar bulunur, baş üstünü tamamen bu küçük karinalı pullar kapatmıştır. Yalnız supraocular (göz üzeri) plaklar belirgindir ve gözle geniş bir şekilde temas halindedir. Gözle supralabialler (üst dudak/çene/yanak pulları) arasında 1-2 pul sırası bulunur. Bu tür doğada nadir rastlanan türlerdendir. Tür üst çenenin en önünde hareketli (ağız kapalıyken üst damağa doğru geriye katlanır) zehir dişlerine sahip olup(üst çenenin en önünde bir çift), zehir dişleri gerisinde maksil kemiği üzerinde daha küçük tutucu diş sırası devam eder.
“Montivipera” cinsi “Dağ engerekleri” adı altında toplanmış, yüksek dağ ekosistemine adapte olmalarıyla bilinen cinstir. Bu tür de dağ engereklerindendir. Vipera xanthina kompleksi (Yakın ve Orta Doğu’nun dağ engerekleri) olarak bilinen bu kompleks xanthina ve raddei tür-grubu olmak üzere iki gruba ayrılır. Bu türün de (M. wangeri) dahil olduğu xanthina tür grubu, raddei grubundan supraocular (göz üstü) plakla göz arasında pul bulunmamasıyla ayrılır, yani göz etrafındaki pul halkası tam değildir. Diğer türlerden ayrılmasını sağlayan başka farkların yanında, diğer türlerden ayrılabilmesini sağlayan en belirgin karakteristik özelliği budur denilebilir.
Koruma statüsü “Kritik olarak nesli tehlike altında”, popülasyonu azalmakta olan ve korunması gereken endemik türlerimizdendir. Desenlerinin canlı renkte ve çok güzel olmasından dolayı yabancılar tarafından izinsiz olarak toplanmakta ve hatta pet hayvanı olarak el altından satılmakta olan bir türdür. Ciddi şekilde korunması gerekmektedir.
Bu tür habitat olarak genellikle taşlık bölgeler, kayalıklar, vadi yamaçları, taşlık yamaçlar, açık yamaçlar gibi biyotopları tercih eder. Daha çok böyle bölgelerin akarsulara yakın taraflarında görülür. Beslenme alışkanlığının genelde avlayabildiği küçük kemiriciler, kertenkele türleri, kuş ve yumurtaları, küçük memeliler, yılanlar benzeri canlılar üzerinde yoğunlaştığı tahmin edilmektedir. Günün erken saatleri ve akşam saatlerinde alacakaranlık zamanlarında avlandığı ve normalde diurnal (gündüzcül) olduğu bilinmektedir. Ovovivipar (canlı doğuran) tür olup, türün dişisi bir seferde 4-8 yavru dünyaya getirebilir. ( Ovovivipar: Yumurtaları vücut içerisinde gelişen hayvanlar olup, yumurtalar dişinin oviduct veya uterusuna yerleşir. Embriyo gelişimini burada tamamlar ve gelişim tamamlandıktan sonra yumurta burada açılır ve yavru annenin karın boşluğuna düşüp sonrasında da annenin vücudunu terk eder. Embriyo gelişimi boyunca yumurta içindeki besinden faydalanarak gelişimini sürdürür. ( Bazı sürüngenler ve balıklar)). Ekolojileri ve biyolojileri hakkında yeterli bilgi mevcut değildir. Tür için aktivasyon zamanı Mart ayından itibaren Ekim ayına kadarki dönemdir. Bu tür ortalama 1200-2000 metre rakıma kadar görülebilmektedir. Bu türün zehrinin muhtemel olarak Miyotoksin, Antikoagülan, Nefrotoksin, Kardiyotoksin, Nekrotoksin içermediği ve yüksek olasılıkla Nörotoksin içerdiği (klinik olarak net onaylanmamış), muhtemel olarak Prokoagülan ve hemorajik etken maddeler içerdiği bilinmektedir. Bu türün taşıdığı zehrin içeriği net olarak bilinmese de, zehrinin içeriğinde nörotoksin, prokoagülan ve hemorajik etken maddeler içerdiğini göz önüne alırsak; zehrinin genel etkisi sinir sistemine etki ederek sinir sistemi yoluyla kaslar üzerinden felçlere neden olup, hemorajik etken maddelerle de iç kanama meydana getirerek, prokoagülan içerikle vücuttaki kanı pıhtılaştırarak hayati tehlike ve ölüm sonucu ortaya koyabilmektedir yorumunu yapabiliriz. Uluslararası Klinik Toksinoloji kaynakları da bu türün zehri ile ilgili “Tehlikelilik Düzeyi” ne karşılık olarak “Ağır zehirlenme, muhtemelen potansiyel olarak öldürücü“ tanımını yapmaktadırlar. (Bilimsel terimlerin açılımını tür açıklamasının hemen altındaki dipnottan inceleyebilirsiniz.)
Bu tür gözden uzak ve gizli yaşamayı tercih eden bir tür olduğundan karşılaşılması çok zor türlerden birisidir. İnsandan uzak durmayı tercih eden, çok nadir rastlanabilen, gözden uzak yaşayan türlerden birisi olmasının yanında, insanla karşılaşması anında sıkıştırılmadığı sürece derhal insandan uzaklaşmayı tercih eden bir türdür. Üstüne gidilmediği, sıkıştırılmadığı ve uzaklaşabilmesi için gerekli açıklık bırakıldığı sürece insandan uzaklaşmayı tercih edecektir. Fakat köşeye sıkıştırılır ve uzaklaşması için yeterli alan bırakılmazsa yüksek sesli tıslamalarla birlikte, hızlı ısırma saldırısı gösterileri ile karşısındakine gözdağı vermeye çalışabilir. Daha da ısrarla üzerine gidilirse ve kendisini ciddi tehlike altında hissederse, kendisini tek savunma silahı olan zehir bezlerine bağlı dişleri ile ısıracaktır. Zehri bilim dünyası tarafından insan hayatı için risk oluşturabilecek düzeyde etkili olarak kabul edilip, dikkat edilmesi gereken yılan türlerinden birisi olarak literatüre alınmıştır. İnsanların bu türe karşı “ZEHİRLİ” olmalarının yanında, zehrinin insan hayatını riske sokabileceği için dikkat etmeleri gerekmektedir.
Küresel Yayılım: Ortadoğu genellemesi beraberinde, Türkiye'nin Kars, Ağrı, Erzurum illeri dolaylarında tür kaydı bulunmaktadır. Eldeki kayıtlı verilere göre, ülkedeki tür popülasyonunun yaklaşık %80 'lik kısmını Aras nehri vadisindeki uygun biyotoplarda yaşam süren bireyler oluşturmaktadır. Türkiye dışında dünya üzerinde başka herhangi bir bölgeden henüz tür kaydı yoktur.
Nörotoksin: Genel olarak sinir sistemine etki eden zehir.
Miyotoksin: Ciddi şekilde kas nekrozuna sebep olan, enzimatik olmayan bir mekanizmaya sahip zehir. Bazı yılan türlerinin zehirlerinde bulunan miyotoksinler diyafram kasını felç ederek ölüme sebep olurlar.
Prokoagülan: Kanın pıhtılaşmasına öncü olan, kan pıhtılaştırıcı etken madde.
Antikoagülan: Kanın pıhtılaşmasını engelleyen etken madde.
Nefrotoksin: Böbrekler üzerinde etki gösteren ve vücudu böbrekler üzerinden etkileyen zehir.
Kardiyotoksin: Kalp üzerinde etki gösteren ve vücudu kalp üzerinden etkileyen zehir. Bazı yılan türlerinin zehirlerinde bulunan kardiyotoksinler kalbi durdurarak ölüme sebep verirler.
Nekrotoksin: Dokuyu öldüren, dokuyu parçalayan özellikteki zehir.
Hemorajik Etken Maddeler: İç veya dış kanamaya sebep olabilecek maddelerdir. Bazı yılan türlerinin zehirlerinde bulunan hemorajik etken maddeler iç kanamaya sebep olur.