Şube: Chordata (Kordalılar)
Sınıf: Reptilia (Sürüngenler)
Takım: Squamata (Pullular)
Alt Takım: Serpentes (Yılanlar)
Familya: Viperidae (Engerekgiller)
Cins: Montivipera
Tür: raddei
TÜRKİYE KAYDI: VAR
Montivipera raddei (Ağrı Engereği) olarak bilinen bu tür "Viperidae" (Engerekgiller) familyasına dahil "ZEHİRLİ" türlerden biridir. Bu tür Vipera raddei, Vipera xanthina, Coluber raddei, Vipera lebetina raddei, Vipera albicornuta, Daboia raddei, Vipera albicornuta, Vipera (Montivipera) raddei, Montivipera albicornuta, Montivipera raddei raddei, Vipera xanthina raddei, Daboia raddei raddei, Vipera raddei raddei sinonim tanımıyla da karşımıza çıkar.
Dağ Engerekleri grubuna dahil olan dağ formu bu türümüz ülkemizde Doğu Anadolu bölgemizde Ağrı, Iğdır, Kars, Van ve Hakkari illerimizin çevresine tekamül eden arazi yapısında, yüksek dağların kayalık bölümlerinde uygun biyotop bulduğu yerlerde yayılış gösterdiği bilinmektedir. Bu türün vücut boyu ortalama 100 cm aralığında olup çok istisnai olarak birkaç cm daha büyüklerine de rastlanabilir. Göz bebekleri eliptik (dikey) olan bu türün vücudunu kaplayan pullar bariz şekilde karinalı (çıkıntılı) yapıdadır. Eliptik göz bebekleri yüksek ışıkta iyice incelerek dikey ince çizgi halini alır. Bu dağ engereği türümüzün başı bariz üçgen şeklinde olup, bariz ince boyunludur. Sırt zemin rengi gri, grimsi-kahverengi ve siyahımsı gri tonlarında olabilirken, zemin rengi üzerinde sırt ortasında iç kısmı sarımsı tuğla renk tonlarında, bazen tamamen veya sınırları siyah hatla çevrili, uzunlamasına zikzak veya dalgalı bir şerit bulunur. Sırtta zikzak şerit oluşturan bu lekeler, kuyruğa yaklaşınca kuyruk üstünde tek çizgi halini alır. Başın üstünde genellikle geriye doğru yatık (boyun üzerine) sağda ve solda birer tane ters “V” şeklinde, koyu renkte oblik bant deseni olup, başın her iki yanında gözün hemen arkasından başlayıp geriye uzanan koyu renkte birer temporal şerit vardır. Ayrıca gövde yanlarında da bir sıra siyah leke dizisi bulunur. Ventral kısım (karın altı bölgesi) sarımsı beyaz tonlarında olup, kırçıllı küçük siyah nokta/benek lekelidir.
Pholidosis (Plak/Pul Yapısı) ve desen açısından Montivipera xanthina (Osmanlı Engereği) türüne benzerlik gösteren bir türdür. Fakat bombeli supraocular (göz üstündeki) plağın kenarı köşeli olup, göz ile bu plak arasında 1 sıra küçük pul bulunmasıyla iki tür birbirinde rahatlıkla ayrılabilir. Başın üst tarafında sadece karinalı (çıkıntılı) küçük pullar bulunup, baş üstünü tamamen bu karinalı pullar kapatır. Rostral (üst çene burun ucu) ile temas halinde 2-5 apikal (uç) plak bulunur. 9-10 supralabial (üst çeneye/dudağa ait ) plak , 10-14 plak sublabial (alt çene/dudak plakları) bulunur. Supralabialler (üst çene/dudak/yanak) plakları ile göz arasında 2 sıra pul vardır. Sırt pulları karinalı olup, vücudun ortasında 21-25 sıra teşkil eder. 163-181 arasında ventral (karın altı) plak bulunur ve subcaudal (kuyruk altı) çifti sayısı 28-35 arasındadır. Anal plak tektir. Tür üst çenenin en önünde hareketli (ağız kapalıyken üst damağa doğru geriye katlanır) zehir dişlerine sahip olup(üst çenenin en önünde bir çift), zehir dişleri gerisinde maksil kemiği üzerinde daha küçük tutucu diş sırası devam eder.
“Montivipera” cinsi “Dağ engerekleri” adı altında toplanmış, yüksek dağ ekosistemine adapte olmalarıyla bilinen cinstir. Bu tür de dağ engereklerindendir. Vipera xanthina kompleksi (Yakın ve Orta Doğu’nun dağ engerekleri) olarak bilinen bu kompleks xanthina ve raddei tür-grubu olmak üzere iki gruba ayrılır. Bu türün de (M. raddei) dahil olduğu raddei tür grubu, xanthina grubundan (ülkemizde bu gruba dahil türler: M. xanthina, M. bulgardaghica, M. albizona, M. wagneri) supraocular (göz üstü) plakla göz arasında 1 sıra küçük pul bulunmamasıyla ayrılır, yani göz etrafındaki pul halkası tamdır. Diğer türlerden ayrılmasını sağlayan başka farkların yanında, diğer türlerden ayrılabilmesini sağlayan en belirgin karakteristik özelliği budur denilebilir. Koruma statüsü “Neredeyse Tehdit Altında” olup, popülasyonu azalmakta olan ve korunması gereken türlerimizdendir.
Bu tür habitat olarak genellikle taşlık bölgeler, kayalıklar, vadi yamaçları, taşlık yamaçlar, açık yamaçlar gibi biyotopları tercih eder. Nocturnal (gececil) olan bu tür, gündüzleri taş altları, kaya oyukları, kemirgen yuvaları, ağaç kovukları vb. yerlerde saklanır, geceleri aktif olup alacakaranlık zamanlar avlanır. Beslenme alışkanlığı genelde avlayabildiği küçük kemiriciler, kertenkele türleri, kuş ve yumurtaları, küçük memeliler, yılanlar benzeri canlılar üzerinde yoğunlaşır. Tür için aktivasyon zamanı Mart ayından itibaren Ekim ayına kadarki dönemdir. Bu tür ortalama 1200-3000 metre rakıma kadar görülebilmektedir. Bu türün zehrinin muhtemel olarak Miyotoksin, Antikoagülan, Nefrotoksin, Kardiyotoksin, Nekrotoksin içermediği ve yüksek olasılıkla Nörotoksin içerdiği (klinik olarak net onaylanmamış), muhtemel olarak Prokoagülan ve hemorajik etken maddeler içerdiği bilinmektedir. Bu türün taşıdığı zehrin içeriği net olarak bilinmese de, zehrinin içeriğinde nörotoksin, prokoagülan ve hemorajik etken maddeler içerdiğini göz önüne alırsak; zehrinin genel etkisi sinir sistemine etki ederek sinir sistemi yoluyla kaslar üzerinden felçlere neden olup, hemorajik etken maddelerle de iç kanama meydana getirerek, prokoagülan içerikle vücuttaki kanı pıhtılaştırarak hayati tehlike ve ölüm sonucu ortaya koyabilmektedir yorumunu yapabiliriz. Uluslararası Klinik Toksinoloji kaynakları da bu türün zehri ile ilgili “Teklikelilik Düzeyi” ne karşılık olarak “Ağır zehirlenme, muhtemelen potansiyel olarak öldürücü“ tanımını yapmaktadırlar.(Bilimsel terimlerin açılımını tür açıklamasının hemen altındaki dipnottan inceleyebilirsiniz.)
Bu tür gözden uzak ve gizli yaşamayı tercih eden bir tür olduğundan karşılaşılması çok zor türlerden birisidir. İnsandan uzak durmayı tercih eden, gözden uzak yaşayan türlerden birisi olmasının yanında, insanla karşılaşması anında sıkıştırılmadığı sürece derhal insandan uzaklaşmayı tercih eden bir türdür. Hareketleri gayet yavaş olan bu türün üstüne gidilmediği, sıkıştırılmadığı ve uzaklaşabilmesi için gerekli açıklık bırakıldığı sürece insandan uzaklaşmayı tercih edecektir. Fakat köşeye sıkıştırılır ve uzaklaşması için yeterli alan bırakılmazsa yüksek sesli tıslamalarla birlikte, hızlı ısırma saldırısı gösterileri ile karşısındakine gözdağı vermeye çalışabilir. Daha da ısrarla üzerine gidilirse ve kendisini ciddi tehlike altında hissederse, kendisini tek savunma silahı olan zehir bezlerine bağlı dişleri ile ısıracaktır. Zehri bilim dünyası tarafından insan hayatı için risk oluşturabilecek düzeyde etkili olarak kabul edilip, dikkat edilmesi gereken yılan türlerinden birisi olarak literatüre alınmıştır. İnsanların bu türe karşı “ZEHİRLİ” olmalarının yanında, zehrinin insan hayatını riske sokabileceği için dikkat etmeleri gerekmektedir.
Küresel Yayılım: Ortadoğu genellemesi beraberinde, Türkiye, Ermenistan, İran, Irak ve Azerbaycan tür kayıtları bulunmaktadır. Türkiye'de Kars, Ağrı, Iğdır, Van, Hakkari bölgeleri çevresinden kayıtlar bulunmaktadır.
Nörotoksin: Genel olarak sinir sistemine etki eden zehir.
Miyotoksin: Ciddi şekilde kas nekrozuna sebep olan, enzimatik olmayan bir mekanizmaya sahip zehir. Bazı yılan türlerinin zehirlerinde bulunan miyotoksinler diyafram kasını felç ederek ölüme sebep olurlar.
Prokoagülan: Kanın pıhtılaşmasına öncü olan, kan pıhtılaştırıcı etken madde.
Antikoagülan: Kanın pıhtılaşmasını engelleyen etken madde.
Nefrotoksin: Böbrekler üzerinde etki gösteren ve vücudu böbrekler üzerinden etkileyen zehir.
Kardiyotoksin: Kalp üzerinde etki gösteren ve vücudu kalp üzerinden etkileyen zehir. Bazı yılan türlerinin zehirlerinde bulunan kardiyotoksinler kalbi durdurarak ölüme sebep verirler.
Nekrotoksin: Dokuyu öldüren, dokuyu parçalayan özellikteki zehir.
Hemorajik Etken Maddeler: İç veya dış kanamaya sebep olabilecek maddelerdir. Bazı yılan türlerinin zehirlerinde bulunan hemorajik etken maddeler iç kanamaya sebep olur.