Şube: Chordata (Kordalılar)
Sınıf: Reptilia (Sürüngenler)
Takım: Squamata (Pullular)
Alt Takım: Serpentes (Yılanlar)
Familya: Viperidae (Engerekgiller)
Cins: Montivipera
Tür: bulgardaghica
TÜRKİYE KAYDI: VAR
Montivipera bulgardaghica (Bolkar Engereği) olarak bilinen bu tür "Viperidae" (Engerekgiller) familyasına dahil "ZEHİRLİ" türlerden biridir. Bu tür Vipera bulgardaghica sinonim tanımıyla da karşımıza çıkar.
Dağ Engerekleri grubuna dahil olan dağ formu bu türümüz ülkemizde endemik türlerimizden olup, Toros sıradağlarının bir silsilesi olan Bolkar Dağları’nın doğusuna (Ulukışla, Niğde) tekamül eden arazi yapısında, yüksek dağların kayalık bölümlerinde uygun biyotop bulduğu yerlerde yayılış gösterdiği bilinmektedir. Yaşam alanı dahilindeki vejetasyon karışık Akdeniz ağaç formasyonundan oluşmaktadır. Bu türün vücut boyu ortalama 70-78 cm aralığında olup çok istisnai olarak birkaç cm daha büyüklerine de rastlanabilir. Göz bebekleri eliptik (dikey) olan bu türün vücudunu kaplayan pullar (en dışta kala sıra hariç) bariz şekilde karinalı (çıkıntılı) yapıdadır. Eliptik göz bebekleri yüksek ışıkta iyice incelerek dikey ince çizgi halini alır. Sırt zemin rengi kahverengimsi grimsi tonda olup,zemin rengi üzerinde, vücudun her iki yanında baş arkasından başlayıp kuyruğa kadar devam eder şekilde 40-46 arasında değişen sıralı, enine ve göze batar şekilde koyu lekeler bulunur. İçleri parlak renkli bu lekeler zikzak bant oluşturur şekilde görünüm sergileyip kuyruğa yaklaşınca tek çizgi halini alır. Başın üstünde genellikle geriye doğru yatık (boyun üzerine) sağda ve solda birer tane koyu renkte oblik bant deseni olup, başın her iki yanında gözün hemen arkasından başlayıp geriye uzanan koyu renkte birer şerit vardır. Boyun bölgesi beyazımsı renk tonlarındadır. Ventral kısım (karın altı bölgesi) kirli beyaz veya pembemsi gri renk tonlarında olup, kırçıllı silik lekelidir.
Bu tür doğada nadir rastlanan engerek türlerindendir. Montivipera xanthina (Osmanlı Engereği) türüne benzerlik gösteren bir türdür. Başı üçgen şeklinde ve nispeten büyük olup boynu ince yapılıdır. Başın üst tarafında sadece karinalı (çıkıntılı) küçük pullar bulunur, supraocular (göz üstündeki) plak bariz büyük olup, gözle geniş bir şekilde temas halindedir. (Göz üstünde bariz bir set oluşturur görünümdedir.). Göz ve supralabialler (üst dudak/yanak) plaklar arasında 1 (bazen 2) sıra pul bulunur. Baş üstünü tamamen küçük karinalı pullar kapatmıştır. Dorsal (sırt) sıra pul sayısı 23-25 kadar olup (bazen 21 kadar) (vücut ortası) ve pullar karinalıdır (çıkıntılı). Tür üst çenenin en önünde hareketli (ağız kapalıyken üst damağa doğru geriye katlanır) zehir dişlerine sahip olup(üst çenenin en önünde bir çift), zehir dişleri gerisinde maksil kemiği üzerinde daha küçük tutucu diş sırası devam eder.
“Montivipera” cinsi “Dağ engerekleri” adı altında toplanmış, yüksek dağ ekosistemine adapte olmalarıyla bilinen cinstir. Bu tür de dağ engereklerindendir. Vipera xanthina kompleksi (Yakın ve Orta Doğu’nun dağ engerekleri) olarak bilinen bu kompleks xanthina ve raddei tür-grubu olmak üzere iki gruba ayrılır. Bu türün de (M. bulgardaghica) dahil olduğu xanthina tür grubu, raddei grubundan supraocular (göz üstü) plakla göz arasında pul bulunmamasıyla ayrılır, yani göz etrafındaki pul halkası tam değildir. Diğer türlerden ayrılmasını sağlayan başka farkların yanında, diğer türlerden ayrılabilmesini sağlayan en belirgin karakteristik özelliği budur denilebilir. Korunması gereken endemik türlerimizdendir.
Bu tür habitat olarak genellikle taşlık bölgeler, kayalıklar, vadi yamaçları, taşlık yamaçlar, açık yamaçlar gibi biyotopları tercih eder. Laboratuvarda terraryum ortamında fare beslenebildiği ve dişisinin 13 yavru dünyaya getirdiği bilinmektedir. Ekolojileri ve biyolojileri hakkında yeterli bilgi mevcut değildir. Karın geç eridiği, havanın geç ısındığı yüksek rakımlı biyotoplarda yaşadığını göz önüne alarak, ısıdan faydalanabilmesi için gündüzcül (diurnal) olması muhtemeldir (Viperidae familyası normalde gececildir. (nocrutnal))Tür için aktivasyon zamanı Mart ayından itibaren Ekim ayına kadarki dönemdir. Bu tür ortalama 1400-2000 metre rakıma kadar görülebilmektedir. Bu türün zehrinin muhtemel olarak Miyotoksin, Antikoagülan, Nefrotoksin, Kardiyotoksin, Nekrotoksin içermediği ve yüksek olasılıkla Nörotoksin içerdiği (klinik olarak net onaylanmamış), muhtemel olarak Prokoagülan ve hemorajik etken maddeler içerdiği bilinmektedir. Bu türün taşıdığı zehrin içeriği net olarak bilinmese de, zehrinin içeriğinde nörotoksin, prokoagülan ve hemorajik etken maddeler içerdiğini göz önüne alırsak; zehrinin genel etkisi sinir sistemine etki ederek sinir sistemi yoluyla kaslar üzerinden felçlere neden olup, hemorajik etken maddelerle de iç kanama meydana getirerek, prokoagülan içerikle vücuttaki kanı pıhtılaştırarak hayati tehlike ve ölüm sonucu ortaya koyabilmektedir yorumunu yapabiliriz. Uluslararası Klinik Toksinoloji kaynakları da bu türün zehri ile ilgili “Teklikelilik Düzeyi” ne karşılık olarak “Ağır zehirlenme, muhtemelen potansiyel olarak öldürücü“ tanımını yapmaktadırlar.(Bilimsel terimlerin açılımını tür açıklamasının hemen altındaki dipnottan inceleyebilirsiniz.)
Bu tür gözden uzak ve gizli yaşamayı tercih eden bir tür olduğundan karşılaşılması çok zor türlerden birisidir. İnsandan uzak durmayı tercih eden, çok nadir rastlanabilen, gözden uzak yaşayan türlerden birisi olmasının yanında, insanla karşılaşması anında sıkıştırılmadığı sürece derhal insandan uzaklaşmayı tercih eden bir türdür. Üstüne gidilmediği, sıkıştırılmadığı ve uzaklaşabilmesi için gerekli açıklık bırakıldığı sürece insandan uzaklaşmayı tercih edecektir. Fakat köşeye sıkıştırılır ve uzaklaşması için yeterli alan bırakılmazsa yüksek sesli tıslamalarla birlikte, hızlı ısırma saldırısı gösterileri ile karşısındakine gözdağı vermeye çalışabilir. Daha da ısrarla üzerine gidilirse ve kendisini ciddi tehlike altında hissederse, kendisini tek savunma silahı olan zehir bezlerine bağlı dişleri ile ısıracaktır. Zehri bilim dünyası tarafından insan hayatı için risk oluşturabilecek düzeyde etkili olarak kabul edilip, dikkat edilmesi gereken yılan türlerinden birisi olarak literatüre alınmıştır. İnsanların bu türe karşı “ZEHİRLİ” olmalarının yanında, zehrinin insan hayatını riske sokabileceği için dikkat etmeleri gerekmektedir.
Küresel Yayılım: Ortadoğu genellemesi beraberinde, Türkiye Bolkar Dağları ve çevresine ait endemik bir türdür. Özellikle Bolkar Dağları'nın doğusunda (Ulukışla, Niğde) ağırlıklı olarak kayıt altına alınmıştır. Bu bölgeler dışında dünyanın diğer bölgelerinden henüz tür kaydı bulunmamaktadır.
Nörotoksin: Genel olarak sinir sistemine etki eden zehir.
Miyotoksin: Ciddi şekilde kas nekrozuna sebep olan, enzimatik olmayan bir mekanizmaya sahip zehir. Bazı yılan türlerinin zehirlerinde bulunan miyotoksinler diyafram kasını felç ederek ölüme sebep olurlar.
Prokoagülan: Kanın pıhtılaşmasına öncü olan, kan pıhtılaştırıcı etken madde.
Antikoagülan: Kanın pıhtılaşmasını engelleyen etken madde.
Nefrotoksin: Böbrekler üzerinde etki gösteren ve vücudu böbrekler üzerinden etkileyen zehir.
Kardiyotoksin: Kalp üzerinde etki gösteren ve vücudu kalp üzerinden etkileyen zehir. Bazı yılan türlerinin zehirlerinde bulunan kardiyotoksinler kalbi durdurarak ölüme sebep verirler.
Nekrotoksin: Dokuyu öldüren, dokuyu parçalayan özellikteki zehir.
Hemorajik Etken Maddeler: İç veya dış kanamaya sebep olabilecek maddelerdir. Bazı yılan türlerinin zehirlerinde bulunan hemorajik etken maddeler iç kanamaya sebep olur.