Gyromitra ecsulenta Mantarı

Gyromitra esculenta Mantarı

Gyromitra esculenta ve Morchella conica Karışlaştırması

MMH: Mono-Methyl-Hydrazine

Gyromitra esculenta

(Kuzu Göbeği Ebesi, Ekşi Memet)

Bölüm:  Ascomycota
Sınıf:  Pezizomycetes
Takım:  Pezizales
Aile:  Discinaceae

     Ölümcül ZEHİRLİ olup, doğal mantar toplayıcılığı ve tüketiminde çok dikkat edilmesi gereken bir türdür. Bu türde şapka 3 – 15 cm çapında, 4 - 10 cm yüksekliğinde beyin kıvrımları gibi kıvrımlı ve düzensiz girintili/çıkıntılı yapıdadır. Bu türde lamel bulunmamakla birlikte, mantarın şapkası üst üste katlanmış görünümde düzensiz boşluklardan meydana gelen loblu görünümdedir. Mantarın şapka kısmı açık sarımsı kahverengiden, kızıl kahverengi ve koyu kahverengi tonlarına kadar değişiklik gösterebilir. Etli kısım ince, kırılgan yapıda (gevrek), beyaz renkten krem, kirli beyaz ve hatta sütlü kahve renk tonlarında geçiş yapabilir. Bazı örneklerde kesilen etli kısım krem rengi / uçuk pembe renk tonlarında olabilmektedir. Sap ve şapkanın dokusu oldukça kırılgan özelliktedir. Bu türün kokusu çok bariz bir kokuya benzetilemese de, kendisine has çok belirgin olmayan bir kokusu vardır. Sap 2 - 10 x 1,5 - 4 cm düzensiz girintili çıkıntılı yapıdadır. Sap ve şapka aslında bütünleşmiş görünümdedir. Sap rengi kirli beyaz, krem rengi, sütlü kahve tonlardadır. Spor rengi beyaz, krem veya uçuk sarı renk tonlarındadır. İlkbahar aylarından başlayıp yaz sonuna kadar görülebilir. Özellikle konifer (iğne yapraklı, ibreli) ormanlarda ibreli ağaçlar altında olmak üzere, geniş yapraklı ağaçların altında da görülebilir. Fakat özellikle ibreli ağaçlarla mikoriza oluşturur.
    Gyromitra esculenta (Yalancı Kuzu Göbeği, Ekşi Memet Mantarı) türü, yenilebilir Morchella türleri ile çok karıştırılmakta ve ülkemizde özellikle kırsal bölgelerde halkımız tarafından yoğun bir şekilde tüketilmektedir. G. esculenta türü, yenilebilir Morchella türlerinin aksine, çiğ veya az pişmiş tüketimde "ÖLÜMCÜZ ZEHİRLİ" bir mantar türüdür. Gyromitra esculenta türü olarak bilinen mantar türü görsel olarak tecrübeli bir araştırmacı göze göre yenilebilen zehirsiz Morchella türlerine göre çok bariz fiziki farklılıklar taşısa da, ezber mantıkla hareket eden birisinin yenilebilen türlere çok benzetebileceği bir görünüme sahiptir. Bu tür (Gyromitra esculenta) aynı zamanda yapısında “metil hidrazin” ismiyle bilinen son derece zehirli bir molekül barındırmaktadır.(Bu mantarın içeriğinde Gyromitrine bulunur = MMH: Mono-Methyl-Hydrazine füze yakıtı olarak kullanılan bir maddedir. ("MMH (CH3N2H3)", Toksik Metabolit)). Bu molekül uçucu özellikte olup mantar pişirilirken maruz kaldığı ısı ile metil hidrazinin büyük bölümü uçarak (belli bir kısmı mantarda kalıp, tüketen kişinin vücuduna aktarılır) havaya karışıp etkisi azalır ve tüketen kişiyi öldürmez. Fakat, uzun süreli olarak devamlılık halinde tüketilen bu mantardan alınan düşük dozlu metil hidrazin vücutta birikerek böbrek ve karaciğer hastalıkları başta olmak üzere ölümcül hastalıklara sebep olmaktadır. Ayrıca pişirim sırasında bu mantardan ısı ile buharlaşarak havaya karışan metil hidrazin de zehirlidir. Bu mantarın pişirilmeden direkt tüketilmesi kaçınılmaz ölümle sonuçlanacaktır. Bu bilgiler bilim dünyası tarafından kayıt altına alınmış net verilerdir. Gyromitra esculenta mantarının yenilebilir Morchella türlerinden ayrılmasına yardımcı olacak en büyük özelliği, mantarın dikine kesitini aldığınızda, mantarın iç kısmı dolu ve etli doku ile kaplıdır. (Özellikle sap kısmının içi doludur.). Yenilebilir Morchella türlerinin dikine kesitini aldığınızda ise, bu türlerin içleri bir boru gibi boştur.
     Gyromitra esculenta türünün dışında, bu türe çok benzeyen aynı familyadan zehirli kardeşleri Gyromitra infula, Gyromitra gigas, Gyromitra curtipes gibi türlere karşı da çok dikkatli olunmalıdır. Özellikle Gyromitra cinsleri "gyromitrine" içerirler. Ki, bu türlerin zehirlenmesinde etkin rol oynayan bu maddeden bu türlerin zehirlenmelerinin sonucunda ortaya çıkan sendromların toplamı genel olarak "Gyromitra Sendromu" olarak adlandırılır. 1960'lı yıllara kadar birçok Avrupa ülkesinde bu mantar türleri konserve olarak tüketilebilirken, günümüzde bu türlerin tüketimi tamamen yasaklanmıştır. Bu mantar türlerinin içeriğinde bulunan gyromitrine etken maddesi ısıya maruz kalırsa (pişirilirse) veya kurutulursa belli oranda buharlaşsa da kesinlikle tamamen yok olmaz.
     Bu mantarın zehirlenme belirtileri karaciğer lezyonları / hepatik koma, hemoliz, şiddetli gastroenterit (ishal, kusma),spazm (konvülsiyon), vücutta koordinasyon kaybı, baş dönmesi,yüksek ateş şeklinde ortaya çıkar. Özellikle yüksek ateş bulgusu giyromitrine zehirlenmesinde ortaya çıkar. Zehirlenme belirtileri genellikle mantar tüketiminden sonraki ilk 5-12 saat arasında gözlemlenmektedir. Fakat bazen 48 saatin üstünde herhangi bir belirti görülmediği de resmi hastane kayıtlarında görülebilmektedir. Kuluçka süresi uzun olan mantar zehirlenmelerinden birisidir.
     Bu mantar türü özellikle Morchella familyası dahilindeki "Kuzu Göbeği Mantarı" türleri ile karıştırılmaması gereken tehlikeli bir tür olup, toplayıcılıkta çok dikkatli olunmalıdır.