Taksonomi (Sınıflandırma Bilimi) canlıların sınıflandırılarak incelenmesini sağlayan, canlıları sınıflandıran sistematik yapı ve bu sınıflandırmada kullanılan kural/prensiplerin bütününü ifade eden sistemdir. Yunanca “taksis”(düzenleme) ve “nomos” (yasa, kanun) kelimelerinden türemiş olan “Taksonomi” terimi, canlıların sınıflandırılması ve bu sınıflandırmada kullanılan kural ve prensiplerin bütününü oluşturan sınıflandırma bilimi olarak da açıklanabilir. Bilimsel sınıflandırma birer bilim olarak “Taksonomi” ve “Sistematik” ile ele alınır.
Bilimsel inceleme yöntemleri, deney tekniklerinin artıp gelişmesiyle birlikte sistematik ve sınıflandırma alanlarındaki çalışmalar atmıştır ki, bu durumdan dolayı taksonomi günümüze kadar birçok aşamadan geçmiş, modern taksonomi birçok bilim dalı ve disiplinden yararlanarak geniş bir konu haline gelmiş olup, halen de gelişimini devam ettirmektedir. Biyolojik tür kavramı da evrim teorisi beraberinde kemotaksonomi, immunotaksonomi ve nümerik taksonomi alanlarında yeni gelişmelere yol açmıştır. Taksonomi, tür, cins, alt tür popülasyonlar düzeyindeki kategorilerde kalıtsal yolla döllere aktarılan ve akrabalık bağı kuran canlıları sınıflandırma da kullanılan kurallar ve prensipler bütünü olduğu için ilk amaç farklılık ve benzerliklerini, yeryüzünde yayılışlarını, hangi karakterleriyle diğer canlılarla homolojik benzerlikler gösterdiklerini, akrabalık bağlarını saptamak ve sonrasında da tespit edilen akrabalık ilişkilerine göre tüm canlıları sınıflandırarak bir gruba dahil etmektir. (Homoloji: Biyolojinin anatomi ve genetik alt dallarında farklı yapılar için kullanılan bir terimdir. Anatomide homolog organ, embriyonik gelişim kökenleri benzer olup aynı görevi yapmak zorunda olmayan organları ifade ederken, genetikte homoloji (eşlik, benzerlik) protein ve DNA dizilimleri ile ölçülür. Canlıların sınıflara ayrılmasında birçok üst kategori bulunur. Grupların tanımlanmasında kullanılan bu tür grup isimlerine alem, familya, takım, cins, tür, alt tür gibi örnekler verilmektedir. Bu doğrultuda belirli bir gurubu tanımlayan isimler ise genel olarak “takson” olarak adlandırılır. Taksonomi bilimi ise, bu noktada devreye girer. Taksonomi, taksonların içerisinde yer alacak canlıları belirleyip, belirlenen canlıları taksonlar içerisinde belli bir sıraya sokmayı hedef alır.
Taksonomi, çalışma alanı açısından 3 ana dala ayrılır;
- Alfa Taksonomi
- Beta Taksonomi
- Gamma Taksonomi
a – Alfa Taksonomi : Bu tip taksonomi çalışmaları cins, tür gibi kategorilerdeki taksonların tanımlanması ve isimlendirilmesi düzeyindeki çalışmaları kapsamaktadır.
b – Beta Taksonomi : Bu tip taksonomi çalışmaları tür ve daha üst kategorilerdeki akrabalık durumlarını ele alarak daha detay bir sınıflandırma şeklinin hedef alındığı çalışmaları kapsamaktadır.
c – Gamma Taksonomi : Bu tip taksonomi çalışmaları alfa taksonomi ile tanımlanmış, beta taksonomi ile yüksek kategoriler halinde sınıflandırılmış türlerin nasıl oluştuğu konusunu daha detaylı ele alan çalışmaları kapsamaktadır. Gamma taksonominin asıl konusu genel anlamda türleşmedir diyebiliriz.
Eş Anlamlılık (Sinonimlik) : Aynı taksona farklı isimlerin verilmesiyle ortaya çıkan durum sinonimlik durumudur. Farklı araştırmacıların buldukları aynı canlıya farklı isimler vermesi ve her bir araştırmacının aynı canlıyı kendi verdikleri isimle yayınlamaları söz konusu canlının farklı iki tür gibi algılanmasına yol açar. Böyle durumlarda kayıtlar incelenerek saptanma ve sıralanma açısından verilen isimlerden yıl, aynı yılda ise ay, aynı ayda ise gün, aynı yayın organı içinde ise sayfa, aynı sayfada ise satır önceliğine bakılır. Örneğin; “Arion ater” (Linnaeus, 1758), “Limax ater” (Linnaeus, 1758), “Arion empiricorum” (Férussac, 1819) tanımları aynı canlı türünü ifade etmektedirler. Yani tanımlar birbirinin sinonimidir.
Eş Adlılık (Homonimlik) : Aynı bilimsel adlandırmanın birden fazla canlı üzerine yapılması durumudur. Sinonimlik durumunda geçerli olan öncelik ilkeleri homonimlik durumunda da geçerlidir. Önceki tarihte geçen isim doğru kabul edilip, diğer isimler bir daha kullanılmaz.
Eş Adlılık (Homonimlik) : Aynı bilimsel adlandırmanın birden fazla canlı üzerine yapılması durumudur. Sinonimlik durumunda geçerli olan öncelik ilkeleri homonimlik durumunda da geçerlidir. Önceki tarihte geçen isim doğru kabul edilip, diğer isimler bir daha kullanılmaz.
Barış ARISOY